به گزارش خبرنگار فرهنگی کلبه خبر، آئین کهن تکم‌گردانی سالیان سال است که در سرزمین آذربایجان با نوروز باستانی عجین شده است و امروز این آئین کهن گرچه در بسیاری از کوچه‌های استان اردبیل به فراموشی سپرده شده اما هنوز هم کوچه‌هایی هستند که صدای تکم‌چی‌ها در آنها شنیده می‌شود؛  تکم‌چی‌هایی که از قدیم بشارت‌دهنده نوروز بوده و هستند با اشعار آهنگین و خودساخته‌شان خبر از آمدن بهار و عید باستانی نوروز می‌دهند.

از روزگاران قدیم رسم است که وقتی برف‌ها در سرزمین سبلان آب می‌شود، تکم‌چی‌ها هم از راه می‌رسند؛ تکم‌چی‌ها با عروسکی چوبی‌شان که به شکل بز است در خانه‌ها را می‌زنند و بلافاصله با باز شدن در منازل با به حرکت در آوردن تکم و اشعار آهنگین شادی را به  مردم هدیه می‌کنند؛ معمولا آئین تکم‌گردانی در مناطق مختلف آذربایجان بین دو چهارشنبه پایانی سال اجرا می‌شود.

اشعار مذهبی تکم‌چی و نوید عید 

اشعار تکمچی‌ها علاوه بر بشارت آمدن بهار و سخن از خانه تکانی‌دل‌ها و صیقل دادن روح، گاهی اوقات نیز یادآور مسائل اجتماعی است.

*بهار آمد بهار آمد خوش آمد             علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

گل و نسرین به باغ آمد خوش آمد      سیزون بوتازه بایراموز مبارک

آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک        جناب جبرئیل نامه گتوردی

گتور جگین پیمبره یتوردی                 مبارک قوللارین گویه گوتوردی

سیزون بوتازه بایراموز مبارک              آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک

( جناب جبرائیل نامه آورد – محض آوردن به پیامبر رسانید پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت که این عید تازه‌تان مبارک باشد . ماهتان ، سالتان ، هفته‌تان ، روزتان مبارک )

این نمونه ای از اشعار تکمچی‌ها است که در واگویی مسائل مذهبی خوانده می‌شود.

نمونه‌ای از اشعار اجتماعی که تکم‌چی می‌خواند 

تکم گئدی مشگینه

وعده قویئدی پِش گونه

گلمدی اون بِش گونه
تکمی اولدیردیلر آتدیلار خان کوشکینه

سیزون بو تزه بایراموز مبارک

الوز ،گونوز؛ هفتهوز ، آیوز مبارک

شعری که تکم‌چی برای گرفتن شاباش می‌خواند 

صاحب هر خانه‌ای که تکمچی دم‌ِدرِ آن شعر می‌خواند به تناسب وضعیت مالی و امکانات خود چیزی به عنوان شاباش، خلعت و انعام به او می‌دهد؛ البته تکمچی در شعرهایش از گرفتن شاباش به خاطر پیام شادی که می‌آورد غافل نمی‌شود.

آی تکمین کندی وار      کمندی وار کندی وار

هر قاپودا اویناسا          بیر نلبکی  قندی  وار

( تکم ده دارد – کمند دارد و ده دارد – در هر دری برقصد – یک نعلبکی قند پاداش دارد)

تکم اولدی ایپین گتیر آی خانم

چاتدیغجان یوکین گتیر آی خانم

کسمه پائین بوتون گتیر آی خانم

(تکم می‌میرد طنابش را بیاورید خانم جان – تا زورتان می‌رسد بارش را بیاورید خانم جان سهم‌اش را کم نکنید و کامل بیاورید خانم جان)

شکل و شمایل تکم چگونه است

اما شکل تکم این گونه است؛ عروسکی است به شکل بز که بر سر چوبی گرد سوار می‌شود؛ این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط دارد قرار می‌گیرد که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می‌گذرد؛ تکمچی چوب را بدست می‌گیرد و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در می‌آورد و متناسب با حرکات آن اشعاری را به  آواز می‌خواند.

پوشش قرمز تکم به چه معناست

پوشش تکم هم فلسفه‌ای خاص دارد عروسک تکم را با مخمل یا پارچه هائی به رنگ قرمز می‌پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه‌های الوان و حتی آینه تزیین می‌کنند، اما زنگوله و سکه برای ایجاد سروصدای بیشتر بوده تا مردم را از داخل خانه ها به کوچه‌ها و دم در خانه‌ها بکشاندو از سوی دیگربا این کار یک ضرباهنگ برای حرکت تکم بوجود می‌آورد.

تکم مثل هر عروس مظهر شادی و خوشی است 

در مورد نصب آینه به دو طرف عروسک تکم هم گفته‌اند این کار به این دلیل بود که تکم خبر فرا رسیدن سال نو را به مردم می‌داد و با خود آئینه‌ای به رسم روشنائی و صفا داشت؛ اینکه در ساخت تکم همیشه از رنگ قرمز برای پوشاندن بدنه اصلی استفاده می‌کردند شاید به این دلیل بوده که درآذربایجان قدیم لباس و توری سر و روی عروس به رنگ قرمز بوده و خواسته‌اند تکم نیز مثل هر عروسی مظهر شادی و خوشی باشد.

انتهای خبر/